توضیحات

در مقدمۀ مؤلف چنین آمده است:
اندیشۀ گردآوری وقف¬نامه¬های¬کتاب، به حدود ۲۰ سال پیش بر¬می¬گردد. آن هنگام که با ورود به دنیای عکسبرداری از نسخه¬های خطی و متون کهن، رفته رفته گنجینه¬ای ارزشمند از مخطوطات و اسناد دستیاب شد.
چند سال بعد، انجام پروژۀ بزرگ (اسنادِ موقوفات اصفهان) که در ۱۲ جلد چاپ شد، من و مجموعه¬ام را بیشتر با مسألۀ وقف درگیر کرد. سپس، موضوع وقف کتاب را برای رسالۀ کارشناسی ارشد خود انتخاب کردم. از آن زمان، تصاویر وقف¬نامه¬های¬کتاب را جداگانه نیز نگهداری می¬کردم.
در سالهای اخیر، علاوه بر مجموعۀ بزرگ دیجیتالِ مخطوطات که خودمان تهیه کردیم، دهها کتابخانۀ بزرگ و کوچک نیز به راحتی قابل دسترس شده¬اند. کتابخانه¬ها نیز بهتر همکاری می¬کنند.
این در حالی است که اطلاعات ما از وقف¬نامه¬ها بسیار اندک است، و همواره مشکلات خاصّ خود را دارد، مثل اینکه بعضی از فهرست¬نگاران، به وجود وقف¬نامه در نسخۀ خطی اشاره نکرده¬اند. شمار زیادی از مجموعه¬ها نیز یا فهرستواره دارند بدون اشارات کافی، یا اصلاً هنوز فهرست نشده¬اند.
(وقف) موضوعی جهانی است، فرادینی، و فراملّیّتی. با اقتصاد و مذهب عجین بوده ویکی از راههای مهم شناخت «جغرافیای مخطوطات» است؛ چه آنکه بسیاری از کتابهای وقفی به دلائل مختلف از محل وقف به جایی دیگر کوچ کرده یا کوچانده شده¬اند.
تاریخ سرقتهای کتاب، خیانتهای دینی، و جنگهای ویرانگر، از نکات قابل استحصال از وقف-نامه¬هاست. اما در سویی دیگر، شرح احوالی از انسانهای خیّر وگمنام یا دانشمندانی که از آنها کمتر می¬دانیم، نیز در همین وقف¬نامه¬ها قابل جستجو هستند.
اهمیت و جذّابیتهای فراوان وقف¬نامه¬های کتاب، سبب شد تا آن را به عنوان یکی از پروژه-های جهانی ببینم، و فراتر از مذهب و زبان و محل، به آن بیاندیشم. این اندیشه بیش از ده سال است به عمل تبدیل شده ولی نمی¬دانم تا چه اندازه موفق شوم؛ چه آنکه انجام این کار، به صورت شامل و کامل از عهدۀ فرد خارج است. پیشنهاد چنین پروژه¬ای به اداره-های اوقاف، افزون بر چالشهای اداری، بنظر نمی¬رسد برای آنها جذّابیتی داشته باشد. این است که آستین بالا زده کار گردآوری، بازخوانی، تدوین و انتشار را شروع کردم.

ترتیب مطالب در هر جزء از قرار ذیل است:
o شمارۀ بین پرانتز وسط چین: شمارۀ بازیابی نسخه در کتابخانه
o عنوانِ کتاب ، سپس نام و شهرت مؤلف یا دیگر پدیدآورندگان
o نام کاتب و تاریخ کتابت، در صورتی که در نسخه به یکی یا هر دو تصریح شده باشد
o متن وقف نامۀ ثبت شده در نسخۀ خطی و سجلات و مستندات آن نظیر مهرها و امضاها
o اشاره به دیگر وقف نامه های ثبت شده در همین کتابخانه یا کتابخانه های دیگر، که متن آنها شباهت به این وقف نامه است یا عین آن میباشد
o تصویر وقف نامۀ ثبت شده بر نسخه

در سال ۱۴۰۳ خورشیدی، اولین فاز از این طرح به صورت کامل اجرا شده و منتشر شده است. کتابهای منتشر شده تا آخر اردیبهشت ۱۴۰۳ شمسی / ۲۰۲۴م از قرار ذیل است:
۱. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی مکتبة الزهراء (س) – اصفهان
۲. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی کتابخانۀ فقیه امامی – اصفهان
۳. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی دانشگاه اصفهان
۴. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی حوزۀ بالا (حضرت ولی عصر علیه السلام) – میبد
۵. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی کتابخانۀ دار الحدیث – قم
۶. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی کتابخانۀ موقوفۀ میرزای قمی – قم
۷. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی و چاپ سنگی مدرسۀ علمیۀ اسماعیلیه – شاهرود
۸. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی کتابخانۀ مدرسۀ خالصیه – اصفهان
۹. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی کتابخانۀ مدرسۀ صدر – تهران
۱۰. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی کتابخانۀ مدرسۀ صدر خواجو – اصفهان
۱۱. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی کتابخانۀ مدرسۀ سعدیه (قنبرعلی خان) – تهران
۱۲. وقف¬نامه¬های نسخه¬های خطی کتابخانۀ مرکز احیاء میراث اسلامی – قم
فروست ۳ و ۴ به صورت ادغام شده، و ۵ و۶ نیز ادغام شده و ۱۲ شمارۀ مذکور در ۱۰ جلد منتشر شده است.
ضرورت تدوینِ «دانشنامۀ واقفان کتاب»، و «متولیان کتاب»، و ثبت «کتابهای وقفی» و «موضوعات موردِ وقف»، بر کسی پوشیده نیست. همۀ این موارد، با چاپ این کتاب، عملاً در حال انجام است، و پس از فرجامِ این مهم، به راحتی قابل دسته بندی و انتشار.
در کنار این اثر، نگارنده در حال گردآوری تألیفی مستقل به زبان عربی به عنوان «معجم الواقفین و الواقفات في الکتب المخطوطة و الحجریات» است که در آن، شرح¬حال واقفان بر مبنای نسخه¬هایی که وقف کرده¬اند تدوین شده است.
می¬توان پیش¬بینی کرد که رشتۀ پیوستۀ «کتاب، موضوع، زبان، تاریخ کتابت، مکان کتابت، واقف، مکان وقف، زمان وقف، مهاجرتهای نسخه از زمان وقف تاکنون» چقدر به فهم دقیقتر از حلقه¬های نامفهومِ تاریخ علم، کمک می¬کند. حلقه¬هایی که ما شدیداً به آنها نیاز داریم و هوش مصنوعی، در دنیای مدرن می¬تواند با این داده¬ها، نتایج ملموسی را به ما و نسل آینده بازشناساند.