توضیحات

از مقدمۀ اثر: مجمل الأقوال کتابی از نوع ادبی محاضرات یا «سفینۀ» نظم و نثر با ترتیب موضوعی است و حاجی‌خلیفه که عبارات آغازین آن را نیز ثبت کرده، قطعاً نخستین فردی است که دستنویسی از آن را رؤیت کرده و نامی از آن به میان آورده است. کتاب را احمد بن احمد بن احمد دُمانیسیِ سیواسی (زنده در آغاز ربیع‌الاوّل ۶۹۳ق)، از رجال ادبی و احتمالاً دیوانی در ناحیۀ آناتولی در سدۀ هفتم هجری پدید آورده و کتابتِ دستنویسِ نفیسِ اثر، در غُرّۀ ربیع‌الاوّل ۶۹۳ق به‌دست پدیدآور آن اتمام یافته و نام اثر در صفحۀ عنوان و نیز دیباجه صریحاً آمده است. به حدس زُلْهَایْم (در پژوهشی که دربارۀ مثل‌های عربی و فارسی انجام داده)، احتمالاً زبان مادری او فارسی بوده است. صاحبِ مُجمَل الاقوال، فرزندِ پدری است که از مردمانِ دُمانیس (نزدیک تفلیس در ارمنستان) بوده و خودِ احمد (صاحب مُجمل الاقوال) زمانی متولّد شده که دیگر پدرِ او از دُمانیس به سیواس (در آناتولی یا ترکیۀ امروزی) کوچ کرده بوده است.
دمانیسی سیواسی در تدوین اثر خود نوعی از جُنگ‌پردازی در ادبیات عرب را در خاطر داشته که برخی از مشهورترین نمونه‌های آن عُیون الأخبار ابن‌قُتَیبَة، العِقدُ الفَرید ابن‌عَبدِ رَبِّه، مُحاضرات الأدباء راغب اصفهانی و نَـثرُ الدُّرِّ آوی است. این آثار، برخی نگارش‌های کهن عربی در موضوع «ادب» به معنای عامّ آن را فرا یاد می‌آورد که انگیزۀ پدید آمدن آن‌ها عموماً پرورش طبقۀ دبیران و منشیان دیوانی بوده است. مجمل الأقوال دارای دو «قسم» است که قسم نخست مشتمل بر ۷۰باب (هر باب متشکّل از آیات، اخبار، امثال و عبارات حکمی) و قسم دوم دارای ۷باب است. عربیّات اثر غالباً توسّط پدیدآور ترجمه شده و سنّتی هم که به این منظور به کار رفته، سنّت ترجمۀ واژگان به‌صورت تحت‌اللفظی و به‌شکل مُوَرَّب‌نویسی است که جز در ترجمه‌های پرشمار قرآن از ادوار متقدّم اسلامی، در برخی متون ادبی مثل همین اثر نیز کاربرد داشته و برای برشمردن نمونه‌های بیشتری از آن، مجال گسترده‌تری لازم است. تعداد اندکی بیت فارسی نیز در کتاب دیده می‌شود.