فهرس المخطوطات العربية في باكستان ( مكتبة مركز تحقيقات فارسي إيران و باكستان، بإسلام آباد)، تألیف الدکتور أحمدخان، فی سبعة مجلدات

این فهرست بزودی از سوی مجمع ذخائر اسلامی و به مناسبت همایش بین المللی مخطوطات مشرق زمین، برای اولین بار در ۷ جلد منتشر میشود.

مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، با توافق دولتین پاکستان و ایران، در۱۳۵۰ش/ ۱۹۷۱م در اسلام آباد تاسیس گردید. یکی از اهداف تأسيس مرکز فراهم آوردن زمینة تحقیق و پژوهش در حوزه هاى مشترك ميراث فرهنگى ايران و پاكستان و زبان و ادبيّات فارسى است.برای تحقق این هدف در سال۱۳۵۰ش كتابخانه اى دربر دارندة نسخه هاى خطّى، كتابهاى چاپى و ميكروفيلم نسخه هاى خطّى و كتاب هاى كمياب، تأسيس شد. اين كتابخانه به ارجگذاری ابوالحسن علی بن عثمان هجویری که در پاکستان به لقب «داتا گنج بخش» شهرت دارد، به «کتابخانة گنج بخش» نامگذاری شد. این ارجگذاری بدان دلیل است که هجویری مؤلف نخستین کتاب عرفانی فارسی کشف المحجوب است که در قرن ۵ در لاهورِ پاکستان نگاشته شده است. در این کتابخانه تاکنون به لحاظ شمارة ثبت ۱۷۳۴۰ جلد نسخة خطّى گردآوری شده است.

دکتر احمد خان (متولد ۴ شعبان ۱۳۵۴ مطابق یکم نوامبر ۱۹۳۵) یکی از نام آورترین فهرست نویسان، کتابشناسان و نسخه شناسان معاصر پاکستان است. او مدتی سر کتابدار ادارة تحقیقات اسلامی دانشگاه بین المللی اسلامی، اسلام آباد بوده و در سال ۱۹۹۵م بازنشسته شد. در میان کارهای متنوع دکتر احمد خان در زمینة زبان و ادب عربی، دو کار او شهره دارد. یکی «فهرس المخطوطات العربية فی باکستان» که تاکنون ۹ جلد آن منتشر شده است(ریاض، ۱۹۹۷-۲۰۱۶) و دیگری «معجم المطبوعات العربيه فی شبه القارة الهندية الباکستانية منذ دخول المطبعة اليها حتی عام۱۹۸۰م» (ریاض، ۲۰۰۰م).

دکتر عارف نوشاهی در مقدمه ای که بر این کتاب نوشته می گوید:

در کتابخانة گنج بخش بعد از نسخه های فارسی، بیشترین تعداد نسخه های خطّی به زبان عربی است، ولی در پنجاه سال گذشته هیچ تلاش مستمر و کوشش جدّی برای فهرست برداری آنها نشده است. استاد منزوی در کتابخانه گنج بخش اگرچه در کنار نسخه های فارسی، به فهرست نویسی نسخه های عربی نیز پرداخته بود ولی این کار به انجام نرسید و در مرحلة اولیه ناتمام ماند. پس از بازگشت استاد منزوی به ایران در سال ۱۳۶۹ اصلاً کار فهرست نویسی مخطوطات در کتابخانة گنج بخش متوقف است. در حالی که هنوز هزاران نسخة فارسی و عربی و دیگر زبان ها، فهرست نشده درآنجا نگهداری می شود. یکی از دغدغه های بنده به عنوان تربیت دیدة استاد منزوی، فهرست برداری بقیه نسخه ها و به روز نمودن فهرست های کتابخانة گنج بخش بوده است، به ویژه نسخه های عربی که کلاً مغفول مانده بود. برای این کار حتی به مقامات ایرانی در تهران نیز پیشنهاد دادم. چنانکه در دیداری با آقای محمد کاظم بجنوردی رئیس مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی و سرپرست وقت کتابخانة ملی ایران، این پیشنهاد مطرح شد و او با نوشتن نامه ای به مدیر مرکز تاکید برین امر نمود. این نامه را به مدیر وقت مرکز تحویل دادم ولی اثری ترتیب نداد. تا این که دورة مدیریت آقای قهرمان سلیمانی (۱۳۹۱- ۱۳۹۲ش) در مرکز تحقیقات آغاز شد و این پیشنهاد به او مطرح نمودم و برای فهرست برداری نسخه های عربی دکتر احمد خان را معرفی کردم. آقای سلیمانی ازین پیشنهاد استقبال نمود و دکتر احمد خان مشغول به فهرست نویسی مخطوطات عربی شد. درست همان زمانی(۱۲بهمن ۱۳۹۲ش) که ماموریت آقای سلیمانی در مرکز به پایان رسید، کار فهرست نویسی نیز به اتمام رسید. روز آخرِ ماموریت آقای سلیمانی در ساختمان مرکز تحقیقات فارسی مراسم تجلیل و سپاسگزاری از دکتر احمد خان برگزار گردید.

دکتر عارف نوشاهی می افزاید:

همان طور که تلاش های ما در تهیه نمودن فهرست مخطوطات عربی کتابخانة گنج بخش چندین سال طول کشید و بالآخره مثمر به ثمر شد، برای چاپ این فهرست نیز از همان سالی که این فهرست تألیف شده بود ،تلاش ها آغاز شد ولی به جایی نرسید. اصولاً این وظیفة مرکز تحقیقات فارسی بوده که این فهرست را منتشر می کرد ولی عملی نشد. درین میان دکتر احمد خان در هنگام انتشار جلد نهم «فهرس المخطوطات العربية فی باکستان» که متعلق به علوم پزشکی است، بخش نسخه های پزشکی کتابخانة گنج بخش را درین جلد منتشر کرد، ولی بقیه بخش ها تاکنون منتشر نشده است. اکنون حجة الاسلام سید صادق حسینی اشکوری مدیر مجمع ذخائر اسلامی، قم اعلام آمادگی فرمودند که این فهرست را به طور کامل و یکجا منتشرکنند. چنانکه پیشتر نیز فهرست نسخه های خطّی خزانة مفتی اسلام آباد تألیف دکتر احمد خان را منتشر کرده بودند (قم، ۲۰۰۹م).

خشنودم که نگارندة این سطور در تهیه و چاپ این فهرست واسطة خیر بوده ام و از حجة الاسلام اشکوری موصوف سپاسگزارم که همیشه عنایت و توجه ویژه به نشر فهارس و میراث مکتوب شبه قاره دارند.
کتاب فهرست گنج بخش را میتوانید در فروشگاه الفهرست از این لینک خریداری کنید.